Czarno widać

Producenci ropy zgrzytają zębami. Popyt okazał się mocno przeszacowany, oferta nadmiernie szeroka (nikt nie przewidział w porę np. wejścia do gry Państwa Islamskiego), a dolar – waluta odniesienia na tym rynku – się umocnił. Efekt? Ceny tego surowca energetycznego poleciały w dół o 25 proc. i po raz pierwszy od 2011 r. za za baryłkę płaci się mniej niż 100 dolarów.

Na pierwszy rzut oka to świetna informacja: im tańsze surowce energetyczne, tym mniej pręży muskuły Władimir Putin, tym ciszej Iran krzyczy o wymazaniu z mapy Izraela i tym węższy strumień pieniędzy płynie z krajów Zatoki Perskiej do Państwa Islamskiego. Ale coraz mniejsze zyski z ropy naftowej to równocześnie fatalna prognoza dla milionów osób, które i tak do tej pory miały z niej mały pożytek.

Słońce już nie świeci dla producentów ropy (Fot. Pete Markham/Flickr)

Jeszcze w zeszłym roku media euforycznie ogłaszały, że tzw. peak oil, czyli moment po którym światowe rezerwy ropy naftowej zaczną się nieodwracalnie kurczyć i spadnie jej wydobycie, został odłożony w czasie – ciągłość energetyczną miały ludzkości zagwarantować świeżo odnalezione złoża w Brazylii, oraz rozwój nowych technologii pozwalających na uzyskiwanie kopaliny z szelfu kontynentalnego i piasków bitumicznych. Radość okazuje się jednak przedwczesna: Międzynarodowa Agencja Energetyczna stwierdza w swoim ostatnim raporcie, że wysoki koszt eksploatacji trudno dostępnych złóż w połączeniu z rosnącymi wymaganiami opinii publicznej w kwestii ochrony środowiska w ostateczności i tak doprowadzą do znaczącego zmniejszenia wydobycia ropy. Jej łatwo dostępne rezerwy mogą się wyczerpać już za pół wieku i chociaż świat nie zrezygnuje w pełni z jej wykorzystywania (służy między innymi do produkcji plastiku), to do tego czasu wszyscy powinniśmy się przestawić na inne źródła energii. Zyski z czarnego złota będą więc z czasem o wiele niższe, niż dziś.

To ponura wizja dla co najmniej kilkunastu narodów. Według raportu Międzynarodowego Funduszu Walutowego z 2012 r., aż w dwudziestu krajach świata wydobycie ropy naftowej stanowi ponad połowę całkowitych dochodów budżetu państwa, a w kolejnych dziesięciu ponad czwartą jego część. Mając przed oczami stopniowe kurczenie się zasobów, rządy tej trzydziestki powinny więc na wyścigi dywersyfikować własne gospodarki, ale dotychczasowe doświadczenia są tu raczej czarną prognozą: według danych Banku Światowej zamieszczonych w pracy z 2011 r. na temat zrównoważonego rozwoju, ze wszystkich państw, w których w ciągu ostatnich trzech dekad wpływy z wydobycia ropy stanowiły przynajmniej 20 proc. PKB, ani jedno nie zdecydowało się zmniejszyć wpływu surowca na stan własnej ekonomii.

Najgorzej w tym zestawieniu (ropa odpowiada za ponad 40 proc. PKB) wypadają kolejno: Demokratyczna Republika Konga, Kuwejt, Libia, Arabia Saudyjska, Irak, Gabon, Angola i Oman. Kilka krajów z tej grupy nie musi się jednak szczególnie przejmować potencjalnym załamaniem na rynku surowcowym, bo od dłuższego czasu silnie inwestują swoje rezerwy walutowe w aktywa zagraniczne, głównie nieruchomości, ale też akcje, obligacje, fundusze hedgingowe itp. Według danych Sovereign Wealth Fund Institute, np. wartość takiego państwowego funduszu majątkowego do wysokości PKB w przypadku Kuwejtu wynosi aż 222 proc. Libia może się pochwalić 112 proc., Arabia Saudyjska 96 proc., a Oman nieco skromniejszym, ale wciąż dającym pole manewru wynikiem 23 proc. Tymczasem Irak to ledwie 7 proc., Angola 4 proc., Gabon 2 proc., a Demokratyczna Republika Konga zamyka stawkę z okrągłym zerem.

Na uwagę zasługuje też Nigeria, gdzie eksport ropy naftowej to ponad dwie trzecie całkowitych dochodów budżetu państwa. Choć w tym roku oficjalnie wyprzedziła RPA jako największa gospodarka Afryki, to równocześnie według Banku Światowego jest jednym z najgorszych krajów, jeżeli chodzi jakość usług publicznych, a czarny rynek stanowi aż połowę tutejszego PKB.

Dlaczego to wszystko takie alarmujące? Ponieważ nagłe wyschnięcie źródełka oznacza poważne kłopoty dla mieszkańców wielu z wymienionych wyżej państw. W Demokratycznej Republice Konga rząd już dziś nie jest w stanie zapewnić bezpieczeństwa obywatelom przy własnej wschodniej granicy: mimo, że w zeszłym roku podpisano układy pokojowe z największym lokalnym ugrupowaniem rebeliantów, to bogaty w minerały region jest wciąż polem działania innych bandyckich partyzantek, które tylko w zeszłym miesiącu zamordowały tu ponad setkę osób. W Gabonie dochodziło do wystąpień przeciw władzy za każdym razem, gdy znacznie spadały ceny ropy – jeżeli ostatecznie zabraknie tego surowca, to niewykluczone, że rządząca dynastia (od niepodległości kraj miał jedynie dwóch prezydentów: obecny jest synem poprzedniego) będzie bronić statusu quo coraz brutalniejszymi metodami. W Angoli władza próbuje budować drugi Dubaj i póki co nie przejmuje się coraz częstszymi protestami opozycji, ale gdy skończą się nieograniczone środki z eksploatacji złóż, będzie się musiała zmierzyć z wciąż niezagojonymi ranami 27-letniej wojny domowej. Nigeria już dziś nie jest w stanie sobie poradzić z islamistyczną partyzantką Boko Haram, a do czego mogą doprowadzić problemy paliwowe, mogła posmakować już jakiś czas temu – trudno sobie wyobrażać skąd władze wezmą pieniądze, kiedy ostatecznie zabraknie ropy.

No. Ale polskiego czytelnika to nie interesuje.